Przedsiębiorcy prowadzący OSK i ich instruktorzy od lat objęci są wymogiem niekaralności. Ustawa o kierujących pojazdami, która weszła w życie w tym roku, nie zmieniła wprawdzie tych wymagań dla przedsiębiorców, ale w znacznym stopniu zaostrzyła je w stosunku do instruktorów. Budziło to znaczne emocje i prowokowało do dyskusji, w której nierzadko padały głosy oburzenia. Dziś, gdy emocje opadły, warto dokładnie przyjrzeć się obowiązującym w tej sprawie przepisom.

Dla przedsiębiorcy niekaralność po staremu

Przedsiębiorca prowadzący OSK nie może być prawomocnie skazany za przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów. Te same wymagania obowiązywały w uchylonych przepisach ustawy Prawo o ruchu drogowym. Ponieważ są one sformułowane dosyć ogólnie, to warto dokonać analizy, które z przestępstw mogą spowodować negatywne konsekwencje dla przedsiębiorcy. W przypadku przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów sprawa jest prosta. Są to przestępstwa wskazane w rozdziale XXXIV Kodeksu karnego:

• podrabianie lub przerabianie dokumentu w celu jego użycia, lub używanie takiego dokumentu (art. 270 § 1 k.k.),
• wypełnianie blankietu opatrzonego cudzym podpisem niezgodnie z wolą podpisanego (art. 270 § 2 k.k.),
• poświadczanie nieprawdy, co do okoliczności mającej znaczenie prawne, przez funkcjonariusza publicznego lub przez inną osobę uprawnioną do dokumentu (art. 271 k.k.),
• wyłudzanie poświadczenia nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu (art. 272 k.k.),
• używanie dokumentu poświadczającego nieprawdę (art. 273 k.k.),
• zbywanie własnego lub cudzego dokumentu tożsamości (art. 274 k.k.),
• posługiwanie się cudzym dokumentem tożsamości lub dokumentem stwierdzającym prawa majątkowe innej osoby, albo kradzież lub przywłaszczenie takiego dokumentu (art. 275 k.k.),
• niszczenie, uszkadzanie, ukrywanie lub usuwanie dokumentu, którym sprawca nie ma prawa wyłącznego rozporządzania (art. 277 k.k.),
• niszczenie, uszkadzanie, usuwanie, przesuwanie, ukrywanie albo fałszywe wystawianie znaków granicznych (art. 277 k.k.).

Przestępstwo popełnione w celu korzyści majątkowej lub osobistej

Trochę trudniejsza jest próba precyzyjnego wskazania przestępstw popełnionych w celu korzyści majątkowej lub osobistej, gdyż ustawodawca odniósł się w tym przypadku do celu działania sprawcy, a nie do konkretnych rozdziałów Kodeksu karnego. Zgodnie z przepisem art. 115 § 4 k.k. tym celem może być zarówno korzyść dla samego sprawcy przestępstwa, jak i korzyść dla innej osoby. Korzyść majątkową stanowić mogą zarówno środki pieniężne, rzeczy, usługi, jak i inne prawa majątkowe, których wartość można wyrazić konkretną kwotą pieniężną. Z kolei korzyścią osobistą są wszelkie korzyści, których wartości nie da się wyrazić za pomocą określonej kwoty. Ma ona charakter niematerialny. Może nią być np.: uzyskanie awansu, przyznanie nagrody lub przyjęcie do pracy. Przykładowe przestępstwa, które mogą być związane z działaniem sprawcy w celu osiągnięcia korzyści to:

• nakłanianie o prostytucji lub jej ułatwianie (art. 204 k.k.),
• organizowanie adopcji dzieci wbrew przepisom ustawy (art. 211a k.k.),
• przyjmowanie korzyści majątkowych lub osobistych w związku z pełnieniem funkcji publicznej (art. 228 k.k.),
• podejmowanie się pośrednictwa w załatwianiu sprawy powołując się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi (art. 230 k.k.),
• przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej (art. 231 § 2 k.k.),
• przyjmowanie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej żądanie w zamian za głosowanie w określony sposób (art. 250a § 1 k.k.),
• umożliwianie lub ułatwianie innej osobie pobytu na terytorium RP wbrew przepisom (art. 264a § 1 k.k.),
• poświadczanie nieprawdy, co do okoliczności mającej znaczenie prawne, przez funkcjonariusza publicznego lub przez inną osobę uprawnioną do dokumentu (art. 271 § 3 k.k.),
• przestępstwa przeciwko mieniu - kradzież, doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, uruchamianie na cudzy rachunek impulsów telefonicznych, przestępstwa komputerowe, krótkotrwałe użycie pojazdu mechanicznego, wyrąb drewna z lasu, paserstwo (art. 278 - 282, 284 – 287 i 289 - 292 k.k.),
• wyrządzenie znacznej szkody lub jej niebezpieczeństwa poprzez nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku przez osobę obowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą (art. 296 § 2 i 296a k.k.),
• wyłudzenie kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji itp. (art. 297 k.k.),
• wyłudzenie odszkodowania (art. 298 k.k.),
• udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela przez usunięcie, ukrycie, zbycie itp. Składników majątku (art. 300 k.k.),
• udaremnienie lub ograniczenie zaspokojenia wierzycieli przez utworzenie nowej jednostki gospodarczej i przeniesienie na nią składników majątku (art. 301 k.k.),
• przyjęcie przez wierzyciela korzyści za działanie na szkodę innych wierzycieli (art. 302 § 3 k.k.),
• nałożenie obowiązku niewspółmiernego świadczenia poprzez wyzyskanie przymusowego położenia (art. 304 k.k.),
• udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego, a także rozpowszechnianie informacji lub przemilczenie istotnych okoliczności mających znaczenie dla tego przetargu (art. 305 k.k.).

Krótka droga od uprawomocnienia wyroku do zakazu prowadzenia OSK

Nie każdy wyrok sądu za wskazane w ustawie o kierujących pojazdami przestępstwa oznacza prawomocne skazanie. Prawomocnym wyrokiem jest tylko takie orzeczenie, które nie może zostać zmienione przez wniesienie zwykłego środka odwoławczego, jakim jest apelacja. Wyrok uprawomocnia się, gdy:

• wydano go w II instancji w wyniku rozpoznania apelacji.
• upłynął termin do wniesienia apelacji od wyroku wydanego w I instancji, a strona jej nie wniosła,
• stronie odmówiono przyjęcia apelacji,
• apelacja została cofnięta, a nie ma podstaw do jej rozpoznania pomimo cofnięcia.

W przypadku, uprawomocnienia się wyroku, każde powzięcie wiarygodnej informacji na ten temat przez starostę prowadzącego nadzór nad przedsiębiorcą spowoduje wszczęcie postępowania administracyjnego w sprawie o wydanie zakazu wykonywania przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców. Takie postępowanie kończy się zazwyczaj wydaniem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej i skreśleniem przedsiębiorcy z rejestru działalności regulowanej, do której był on wpisany. Decyzja o zakazie ma z mocy prawa rygor natychmiastowej wykonalności. Tym samym wniesienia odwołania do samorządowego kolegium odwoławczego nie wstrzymuje wykonania decyzji. Decyzji o zakazie wykonywania działalności gospodarczej można uniknąć w trzech przypadkach.

Trzy sposoby na uniknięcie zakazu prowadzenia OSK

Pierwszy z nich to zatarcie skazania przed zakończeniem postępowania administracyjnego. Zatarcie skazania ma miejsce po upływie:

• 10 lat od wykonania lub darowania kary - w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności lub na karę 25 lat pozbawienia wolności,
• 5 lat od wykonania kary - w przypadku skazania na karę grzywny lub ograniczenia wolności,
• 1 rok od wydania prawomocnego orzeczenia - w przypadku odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary.

Okresy zatarcia skazania mogą być skrócone na wniosek zainteresowanej osoby przez sąd z 10 lat na 5 lat i z 5 lat na 3 lata. Warunkiem jest m.in. przestrzeganie przez skazanego porządku prawnego. Nie można skrócić okresu zatarcia skazania na karę pozbawienia wolności na okres dłuższy niż 3 lata. Zatarciu skazania nie podlegają przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeśli poszkodowanym była osoba poniżej 15 roku życia. Drugi przypadek pozwalający uniknąć zakazu wykonywania działalności gospodarczej ma miejsce, gdy przedsiębiorcą jest osoba prawna, a prawomocnie skazanym członek zarządu tej osoby. Aby uniknąć konsekwencji związanych w niespełnianiem warunków wymaganych do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia ośrodka szkolenia, wystarczy odwołanie takiej osoby z władz spółki lub innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, i następnie powołanie na jej miejsce osoby niekaranej. Trzeci przypadek ma miejsce, gdy skazany prawomocnym wyrokiem przedsiębiorca przed zakończeniem postępowania administracyjnego o wydanie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przekształci się w trybie określonym przepisami Kodeksu Spółek Handlowych w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i powierzy jej zarządzanie niekaranej osobie. Trzeba jednak pamiętać, iż proces przekształcenia może zająć sporo czasu, a tym samym przedsiębiorca może nie zdążyć z przekształceniem przed zakończeniem postępowania administracyjnego. W takiej sytuacji, ze względu na wcześniejszą utratę uprawnień, nie przejdą one automatycznie na nową spółkę.

Niekaralność instruktora – ustawowe wymagania.

Podobny do wcześniej omówionego wymóg niekaralności obowiązuje instruktora uprawnionego do prowadzenia zajęć podczas szkolenia osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania, ale katalog czynów zabronionych, których popełnienie może być powodem odebrania uprawnień jest w tym przypadku znacznie szerszy i obejmuje obok przestępstw także jedno z wykroczeń. Instruktor nie może być skazany prawomocnym wyrokiem sądu za:

• przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji,
• przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,
• przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów,
• prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie po użyciu innego podobnie działającego środka,
• przestępstwo umyślne przeciwko życiu i zdrowiu,
• przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.

Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji

Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji określone są w rozdziale XXI Kodeksu Karnego. Są to:

• sprowadzenie katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym (art. 173 i 174 k.k.),
• naruszenie zasad bezpieczeństwa ruchu powodujące wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała lub śmierć (art. 177 i 178 k.k.),
• prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a k.k.),
• dopuszczenie do ruchu pojazdu w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu (art. 179 k.k.),
• dopuszczenie do prowadzenia pojazdu na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości, będącą pod wpływem środka odurzającego lub osobę nieposiadającą wymaganych uprawnień (art. 179 k.k.),
• pełnienie czynności związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 180 k.k.).

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

Przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej oraz przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów zostały już omówione w odniesieniu do przedsiębiorcy prowadzącego OSK. Tym samym zostaną one w tym miejscu zostanie pominięte. Kolejną grupą przestępstw wskazanych w rozdziale XIX Kodeksu Karnego, których popełnienie może spowodować utratę uprawnień instruktorskich, stanowią przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu z zastrzeżeniem, iż negatywne skutki w tym zakresie wywołują jedynie przestępstwa popełnione umyślnie. Są to:

• zabójstwo (art. 148 i 150 k.k.),
• nakłanianie do samobójstwa lub udzielenie w nim pomocy (art. 151 k.k.),
• przerwanie ciąży, pomoc w aborcji (art. 152, 153 lub 154 k.k.),
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 1 i 2 k.k.),
• uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub spowodowanie rozstroju zagrażającego jego życiu (art. 157a § 1),
• udział w bójce lub pobiciu (art. 158 i 159 k.k.),
• narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 § 1 i 2 k.k.),
• narażenie na zarażenie wirusem HIV, chorobą weneryczną albo inną chorobą zagrażającą życiu lub nieuleczalną (art. 161 k.k.),
• nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 162 § 1 k.k.).

Przestępstwa obyczajowe

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności określają przepisy rozdziału XXV. Są to:

• doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej przemocą, groźbą bezprawną, lub podstępem (art. 197 k.k.),
• doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej z wykorzystaniem jej bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej (art. 198 k.k.),
• doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (art. 199 k.k.),
• obcowanie płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszczenie się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadzenie jej do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, albo prezentowanie wykonania czynności seksualnej (art. 200 k.k.),
• nawiązywanie kontaktu z małoletnim za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, za pomocą wprowadzenia go w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania sytuacji albo przy użyciu groźby bezprawnej (art. 200a § 1 k.k.),
• składanie małoletniemu za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej propozycji obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej lub udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych (art. 200a § 2 k.k.),
• propagowanie lub pochwalanie pedofilii (art. 200b k.k.),
• kazirodztwo (art. 201 k.k.),
• publiczne prezentowanie treści pornograficznych (art. 202 § 1 i 2 k.k.),
• produkcja, utrwalanie, sprowadzanie, przechowywanie, posiadanie, rozpowszechnianie lub publiczne prezentowanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego, zwierzęcia lub przemocą (art. 202 § 3 – 4b k.k.),
• doprowadzanie innej osoby do uprawiania prostytucji (art. 203 k.k.),
• sutenerstwo (art. 204 k.k.).

Wykroczenie, za które można stracić uprawnienia instruktora

Jedynym wykroczeniem w katalogu czynów bezprawnych, których popełnienie może bezpośrednio spowodować utratę uprawnień do nauczania osób ubiegających się o uprawnienie do kierowania pojazdami silnikowymi to prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie po użyciu innego podobnie działającego środka (art. 87 Kodeksu wykroczeń). Ustawa o wychowaniu w trzeźwości definiuje stan po użyciu alkoholu, jako stan, w którym zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia alkoholu we krwi od 0,2 ‰ do 0,5 ‰, albo
• obecności alkoholu w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg w 1 dm³.

Kiedy wyrok skutkuje utratą uprawnień instruktorskich?

Prawomocność wyroków sądu za przestępstwa, a także okresy zasady zatarcia skazania, zostały omówione wcześniej, przy analizie karalności przedsiębiorców prowadzących OSK. Odnosząc się do zasad uprawomocniania się orzeczeń sądowych w sprawach o wykroczenie można odesłać do zasad określających prawomocność wyroków za przestępstwa. Trochę inne zasady obowiązują przy zatarciu skazania za wykroczenia. W tym przypadku zatarcie następuje po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. Może ono ulec przedłużeniu w dwóch przypadkach. W pierwszym przypadku o czas, gdy nie nastąpi wykonanie orzeczonego środka karnego, jego darowanie albo przedawnienie jego wykonania. W drugim przypadku zatarcie skazania ulega zatrzymaniu, jeżeli popełnione zostało jakiekolwiek inne wykroczenie, za które wymierzono karę aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny. Ukaranie za oba wykroczenia uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od wykonania, darowania albo od przedawnienia wykonania kary za nowe wykroczenie.

Skreślenie instruktora z ewidencji dopiero po rozpatrzeniu odwołania od decyzji starosty

Tak jak w przypadku przedsiębiorców prowadzących OSK, powzięcie wiadomości przez starostę o prawomocnym skazaniu instruktora, za co najmniej jeden z ww. czynów karalnych, powoduje wszczęcie postępowania administracyjnego. Toczyć się ono będzie w sprawie skreślenia instruktora z ewidencji instruktorów. W przypadku wydania przez starostę decyzji o skreśleniu instruktora z ewidencji, samo skreślenie (wykonanie decyzji) nastąpi z chwilą, gdy stanie się ona decyzją ostateczną. Będzie to miało miejsce, gdy:

• instruktor nie złoży odwołania od decyzji wydanej przez starostę i upłynie termin na jego złożenie, lub
• decyzję wydało samorządowe kolegium odwoławcze, w wyniku rozpatrzenia złożonego przez instruktora odwołania od decyzji starosty.

Pomimo skreślenia z ewidencji instruktorowi przysługiwać będzie prawo do kontroli sądowej wydanej decyzji administracyjne utrzymanej w wyniku rozpatrzenia odwołania przez samorządowe kolegium odwoławcze (SKO).  Instruktor może złożyć skargę na taką decyzję w ciągu 30 dni od jej otrzymania. Skargę do sądu składa się za pośrednictwem organu drugiej instancji, w tym przypadku przez wspomniane SKO.

Utratę uprawnień mogą spowodować także inne naruszenia niewynikające wprost z ustawy

Na marginesie rozważań o wymogu niekaralności instruktora należy poruszyć kwestię utraty uprawnień wynikającą w sposób pośredni z popełnionych przez niego naruszeń prawa. Otóż jednym z wymagań do wykonywania zawodu instruktora jest posiadanie prawa jazdy odpowiedniej kategorii. Można je utracić na skutek orzeczonej dodatkowej kary zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych lub w drodze wydanej przez starostę decyzji administracyjnej o cofnięciu prawa jazdy. W przypadku decyzji, jedną z przesłanek do jej wydania jest utrata kwalifikacji stwierdzona wynikiem egzaminu państwowego. A ten przeprowadzany jest w przypadku przekroczenia limitu punktów przyznawanych za naruszenia zasad ruchu drogowego wskazane w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie postępowania z kierowcami naruszającymi przepisy ruchu drogowego. Na marginesie można wspomnieć, iż istnieją w tej sprawie dość poważne wątpliwości ze względu na istniejącą lukę prawną w ustawie o kierujących pojazdami, niemniej ta kwestia nie jest w tym miejscu przedmiotem rozważań. Punkty za naruszenia wpisywane są ostatecznie do ewidencji prowadzonej przez Policję, jeżeli naruszenie zostało stwierdzone prawomocnym: wyrokiem sądu, postanowieniem sądu o warunkowym umorzeniu postępowania, mandatem karnym albo orzeczeniem organu orzekającego w sprawie o naruszenie w postępowaniu dyscyplinarnym. Prawomocność wyroków sądu została omówiona wcześniej. Podobne zasady uprawomocniania się podejmowanych rozstrzygnięć dotyczą postanowienia sądu o warunkowym umorzeniu postępowania oraz orzeczeń w postępowaniu dyscyplinarnym. W przypadku mandatów karnych, ich uprawomocnienie następuje z chwilą przyjęcia mandatu (w przypadku mandatów kredytowanych) lub z chwilą zapłaty grzywny (w przypadku mandatów gotówkowych).