Refleksje nad nowym systemem uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami

Miesiąc wrzesień 2012 roku zaowocował ukazaniem się rozporządzeń wykonawczych do ustawy z dnia 05.01.2011 roku o kierujących pojazdami. Te oczekiwane od dawna rozporządzenia prezentują nam warunki w jakich przyjdzie szkoleniowcom funkcjonować w najbliższych latach. Jest to ważne dla kilku dziesięciu tysięcy instruktorów nauki jazdy w całym kraju. Ze względu na strukturę polskiego systemu szkolenia kandydatów na kierowców mogą one spowodować poważne konsekwencje dla większości ośrodków szkolenia i ich pracowników. Dlatego warto zapoznać się z treścią wszystkich trzech rozporządzeń i przeanalizować ich treść pod kątem występujących  zmian i zagrożeń dla funkcjonowania OSK.

W odstępach kilkudniowych ukazały się następujące rozporządzenia :

• rozporządzenie Ministra Transportu Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 13.07.2012 roku w sprawie egzaminowania osób ubiegających się o kierowanie pojazdami, szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez egzaminatorów oraz wzorów dokumentów stosowanych w tych sprawach – opublikowane w Dzienniku Ustaw  z 5.09.2012 r. poz. 995,
• rozporządzenie Ministra Transportu Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 31.07.2012 roku w sprawie wydawania dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdami – opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 11.09.2012 r. poz. 1005,
• rozporządzenie Ministra Transportu Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 13.07.2012 roku w sprawie szkolenia osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami , instruktorów i wykładowców – opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 14.09.2012 r. poz. 1019.

Dla zachowania poprawności przyjmijmy na potrzeby tego artykułu tok postępowania osoby ubiegającej się o uprawnienia do kierowania pojazdami. Pozwoli nam to na przejrzyste połączenie zapisów wszystkich 3 aktów wykonawczych w jeden tok postępowania. 

PIERWSZE KROKI…

Kandydat na przyszłego kierowcę swe starania o uprawnienia do kierowania winien rozpocząć od wizyty u uprawnionego do badania kandydatów na kierowców lekarza w celu uzyskania orzeczenia lekarskiego o braku  przeciwskazań do kierowania pojazdami [1]. Następnie skierować się do stosownego wydziału starostwa powiatowego zgodnego z miejscem stałego zameldowania kandydata i tam złożyć :

• wniosek o wydanie prawa jazdy lub pozwolenia,
• oświadczenie o spełnianiu wymagań (np. nie podleganiu ograniczeniu w prawach do kierowania pojazdami, zatrzymaniem uprawnień, zakazie prowadzenia pojazdami itp.) [2]
• orzeczenie lekarskie o braku przeciwskazań do kierowania pojazdami oraz orzeczenie psychologiczne o braku przeciwskazań o ile takowe jest wymagane dla uprawnień o które się ubiega wnioskodawca,
• wyraźną, aktualną i kolorowa fotografię o wymiarach 3,5x4,5 cm, przedstawiającą osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami w taki sposób, aby ukazywała głowę w pozycji lewego półprofilu z widocznym lewym uchem, z zachowaniem równomiernego oświetlenia twarzy; osoba z wrodzonymi lub nabytymi wadami narządu wzroku może załączyć fotografię przedstawiającą osobę w okularach z ciemnymi szkłami, a osoba nosząca nakrycie głowy zgodnie z zasadami swojego wyznania – fotografię przedstawiającą osobę z nakryciem głowy, pod warunkiem że fotografia taka jest zamieszczona w dokumencie potwierdzającym tożsamość tej osoby;
• zgodę rodziców osoby niepełnoletniej ubiegającej się o uprawnienia do kierowania stosownej dla ich wieku kategorii prawa jazdy,
• kserokopię posiadanego prawa jazdy w przypadku poszerzania swych uprawnień.

Powyższe dokumenty mogą być przekazane do urzędu w tradycyjnej formie przez osobę zainteresowaną  lub w formie elektronicznej .

 
rys. 1 – procedura standardowa składania dokumentów i generowania profilu

Forma elektroniczna polega na wykorzystaniu platformy usług administracji publicznej (e-PUAP) do przekazania stosownych dokumentów w postaci cyfrowej lub skanu zapewniającego należytą czytelność dokumentu. Formularz wniosku elektronicznego opatruje się bezpiecznym podpisem elektronicznym lub potwierdzonym profilem zaufanym platformy e-PUAP. W tej formie przekazywana jest również fotografia zgodna z wymogami zapisana w technice cyfrowej. Przed wydaniem prawa jazdy osoba składająca wniosek w formie elektronicznej jest zobowiązana do przesłania droga pocztową właściwemu organowi (do którego złożyła wniosek):

• fotografię – jeżeli przesłane zdjęcie nie było w formacie cyfrowym,
• oryginał orzeczenia lekarskiego lub o ile było wymagane orzeczenia psychologicznego o braku przeciwskazań do kierowania pojazdami,
• oryginał zgody rodziców o ile takowa była wymagana.

Organ potwierdza przesłane (w formie elektronicznej) kopie dokumentów za zgodność z oryginałem
i odsyła oryginały wnioskodawcy drogą pocztową.

rys. 2 – procedura elektronicznego składania dokumentów i generowania  profilu

Na podstawie tych dokumentów organ właściwy do wydania uprawnień w nieprzekraczalnym terminie 2 dni generuje w systemie teleinformatycznym - profil kandydata na kierowcę. Profil kandydata tworzony jest również w przypadkach wymiany prawa jazdy wydanego  na terenie innego państwa, rozszerzania uprawnień itp. Profil jest podstawowym dokumentem (w formie elektronicznej) w procesie szkolenia i egzaminowania oraz uzyskiwania uprawnienia. Stanowi on kluczowy element dla wszystkich instytucji i podmiotów –- zaangażowanych w ten proces, czyli:

• organ wydający prawo jazdy
  • tworzy profil kandydata na kierowcę,
  • gromadzi i weryfikuje dokumenty związane z wydaniem prawa jazdy – w formie papierowej i elektronicznej,
  • zleca druk uprawnień,
  • wydaje uprawnienia do kierowania.

• Ośrodek Szkolenia Kierowców
  • edytuje profil kandydata  pod kątem spełniania wymogów formalnych,
  • szkoli kandydatów na kierowców,
  • dokonuje aktualizacji profilu kandydata po odbyciu szkolenia (zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w wersji elektronicznego wpisu do profilu kandydata),

• Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego
  • edytuje profil kandydata pod kątem spełniania wymogów formalnych,
  • przeprowadza egzamin,
  • dokonuje wpisu do profilu kandydata o pozytywnym zaliczeniu egzaminu,

• Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych
  • przyjmuje w formie elektronicznej zlecenie na wydruk prawa jazdy,
  • drukuje prawo jazdy zgodnie ze zleceniem organu wydającego prawa jazdy,
  • ekspediuje gotowe dokumenty do organów wydających uprawnienia,

• Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców
  • rejestruje wszelkie zdarzenia związane z:
    • ubieganiem się o prawo jazdy,
    • uzyskiwanie uprawnień,
    • zakazem prowadzenia pojazdów,
    • utratą uprawnień,
    • udostępnia swoje zasoby danych wszystkim uprawnionym organom,
    • współpracuje z bazą danych Schengen (C-SIS).

Jak wskazuje powyższe zestawienie rola prawidłowo funkcjonującego systemu teleinformatycznego jest węzłowa.

Organ wydający uprawnienia nadaje każdemu profilowi kandydat indywidualny numer identyfikacyjny i informuje o tym fakcie zainteresowanego. Numer ten stanowi podstawę do edycji profilu w systemie teleinformatycznym przez uprawnione podmioty.

Podsumowanie

Sprawny system teleinformatyczny będący podstawą funkcjonowania całego systemu uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami, pozostaje nadal w fazie projektowej. Stawia to znakiem zapytania jak będzie on funkcjonował w realnych warunkach. Brak również informacji, kto i w jakiej formie będzie administrował całym systemem. Obawy pewne budzi również stopień bezpieczeństwa sytemu i ochrona danych osobowych. Tak wiele niewidomych jest powodem niepokoju ze strony wszystkich zainteresowanych stron systemu uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami. Kolejne informacje medialne, czasami sygnowane wypowiedziami przedstawicieli resortu transportu wprowadza jeszcze większy niepokój, gdyż świadczy czasami o całkowitym braku znajomości aktualnych przepisów oraz realiów.

Przykładem wzorcowego wdrażania systemu teleinformatycznego była cyfryzacja pracy i przesyłu informacji stacji diagnostycznych. Z 10 miesięcznym wyprzedzeniem darmowy program testowy został przekazany do starostw powiatowych i wszystkich stacji diagnostycznych. Okres ten pozwolił na wyeliminowanie występujących problemów. Przy zbliżonej liczbie rejestrowanych zdarzeń (rekordów) – podobne ilości przeprowadzanych badań technicznych pojazdów i osób ubiegających się o prawo jazdy – lecz znacznie mniejszej ilości stacji diagnostycznych w stosunku do OSK założenie, że system teleinformatyczny związany z uzyskiwaniem uprawnień może być wdrożony w ciągu kilku dni jest przejawem nadmiernego optymizmu lub niefrasobliwości. Wniosek ten znajduje pełne uzasadnienie w faktach , że w dniu 1 października 2012 roku na 111 dni przed wejściem w życie przepisów nie umiemy odpowiedzieć na szereg pytań związanych z węzłowym zagadnieniem całego systemu.

SZKOLENIE KANDYDATA

Kandydat na kierowcę zgłaszając się do wybranego ośrodka szkolenia kierowców informuje o nadanym mu numerze identyfikującym profil kandydata. Ośrodek w oparciu o informację o numerze identyfikującym profil i numerze PESEL kandydata pobiera dane z systemu teleinformatycznego dane zawarte w profilu kandydata. Informacje te stanowią podstawę do zakwalifikowania kandydata na szkolenie. Nowy model szkolenia przewiduje dwa rodzaje szkolenia:

• podstawowe – realizowane w okresie od rozpoczęcia szkolenia do czasu wydania zaświadczenia o jego ukończeniu (poprzez aktualizację profilu kandydata w systemie teleinformatycznym [3]) w oparciu o program szkolenia przewidziany w załączniku nr 1 do rozporządzenia [4] w zakresie odpowiedniej kategorii,
• uzupełniające – realizowane na wniosek osoby szkolonej i kierownika ośrodka w okresie od uzyskania zaświadczenia o ukończeniu szkolenia (poprzez aktualizację profilu kandydata w systemie teleinformatycznym) do czasu uzyskania pozytywnego wyniku na egzaminie państwowym.

Nowe przepisy nie przewidują obowiązkowych szkoleń dodatkowych po 3 negatywnych wynikach egzaminu państwowego.

W oparciu uzyskane z systemu teleinformatycznego informacje kierownik ośrodka dokonuje wpisu do książki ewidencji osób szkolonych oraz wydaje osobie szkolonej kartę przeprowadzonych zajęć, równolegle wpisując w nią numer ewidencyjny instruktora prowadzącego. Dokumenty powyższe mogą być prowadzone również w formie elektroniczne w systemie teleinformatycznym ośrodka szkolenia. Równocześnie system musi umożliwiać niezwłoczny odczyt lub wydruk całości lub części zapisanych w nim danych. Realizowane zajęcia szkoleniowe są potwierdzane podpisami instruktora (wykładowcy) i osoby szkolonej w formie tradycyjnej. Dokumentacja prowadzona w systemie teleinformatycznym potwierdzana jest w  postaci bezpiecznego podpisu elektronicznego lub unikalnego identyfikatora i hasła nadanego w systemie. Zakończenie procesu szkolenia podstawowego zostaje potwierdzone poprzez aktualizację danych w profilu kandydata na kierowcę [5].

Poza zmianami w systemie rejestracji (kwalifikacji na szkolenie) i dokumentowaniu procesu szkolenia,   wprowadzono również szereg zmian dotyczących samego szkolenia. Warto zwrócić uwagę na niektóre z nich, gdyż mogą one skutkować koniecznością dopasowania naszej infrastruktury i modelu szkolenia do nowych wymagań.

Jedną podstawowych zmian jest powstanie nowej formy szkolenia w postaci ośrodka szkolenia spełniającego dodatkowe wymagania zwanego popularnie „Super Ośrodkiem”. Określone w ustawie o kierujących pojazdami [6] wymagania rozporządzenie zostały rozszerzone im doprecyzowane o wymogi określone w §3 i 4 rozporządzenia o szkoleniu [7]. Warunki dodatkowe zobowiązują do posiadania komputerów, cyfrowych urządzeń zobrazowania wielkoformatowego (?), dostępu do  internetu, stosownych programów umożliwiających przeprowadzenie szkolenia e-learningowego. Wymogi te określono jako „dodatkowe” czyli nie dotyczące wszystkich ośrodków, które mają obowiązek spełnić wymogi określone w §3 rozporządzenia o szkoleniu. Zwraca uwagę fakt braku wymogu posiadania komputera i dostępu do internetu jako elementarnego wyposażenia niezbędnego do współpracy z systemem teleinformatycznym: weryfikacja danych przy kwalifikacji kandydata na kurs i konieczności dokonania aktualizacji  profilu kandydata po ukończeniu szkolenia. Oczywiście trudno w oparciu o dzisiejsza wiedzę jak będzie umożliwiony dostęp do profilu i jakich będzie wymagał dodatkowych wymogów np. stacji dekodującej. Stanowi to zagrożenie dla pełnego funkcjonowania sytemu po 19 stycznia 2013 roku.

Innym bardzo poważnym zagrożeniem będzie brak jasności procedur związanych z przeprowadzaniem egzaminu wewnętrznego w części teoretycznej [8]. Tu kolejny raz występuje sprzeczność formy (komputerowej) przeprowadzania egzaminu, wymogami stawianymi standardowemu ośrodkowi szkolenia, wobec braku alternatywnej formy przeprowadzania tego egzaminu. Ponadto egzamin ma być przeprowadzony w zakresie liczby pytań, ich tematyki sposobu oceny oraz czasu przeprowadzenia egzaminu zgodnie ze sposobem przeprowadzenia egzaminu państwowego w części teoretycznej.Konieczność spełnienia tych kryteriów wymaga uzyskania od podmiotu dostarczającego system egzaminacyjny dla WORD produktu do przeprowadzania egzaminu wewnętrznego. Jest to uzasadnione koniecznością zachowania jednorodności w ocenie wartości poszczególnych pytań. Przy systemie jednorodnym (1 pytanie =1 pkt) nie stanowi to problemu, lecz planowany system wprowadza wartościowanie punktowe pytań zależności od stopnia trudności, co wymaga dokonania tego procesu w wersji egzaminu wewnętrznego przez ten sam zespół oceniający. W przeciwnym razie nie spełni on wymogu rzetelności i będzie systemem wadliwym. Program ten winien zawierać moduł „NAUKA” umożliwiający zapoznanie się z formą egzaminu i techniczną stroną jego obsługi. Brak jest informacji o powstawaniu takiego programu, gdyż do chwili obecnej (01.10.2012 r.) nie wyłoniono podmiotu, który będzie dostawca systemu dla WORD.

Osobnym zagadnieniem pozostają przepisy regulujące sprawy szkolenia instruktorów i wykładowców, które ze względu na ich istotę i wagę dla całego systemu edukacji komunikacyjnej wymagają osobnego i szczegółowego omówienia w osobnej części.

Podsumowanie

Rozporządzenia wykonawcze z wykazanymi wadami wprowadzą poważne zakłócenia w szkoleniu szczególnie w pierwszym okresie po jego wdrożeniu. Brak jednoznacznego i precyzyjnego przedstawienia warunków niezbędnych do realnego funkcjonowania ośrodków szkolenia w nowych warunkach może powodować spore zamieszanie na rynku szkoleniowym oraz nie świadome naruszanie przepisów w procesie szkolenia. Wymienione uwagi pozostają w pełnym związku z całokształtem wdrażanych przepisów. Wymienione usterki były do wyeliminowania przed ich opublikowaniem, gdyby resort chciał skorzystać z instytucji konsultacji projektów w sposób rzetelny. Zlekceważenie uwag środowiska szkoleniowców doprowadzi do wdrażania prawa z wadami co nie sprzyja do tworzenia zaufania obywateli do państwa. Tym bardziej, że jest to zjawisko nieodosobnione biorąc pod uwagę całokształt przepisów tworzonych dla transportu drogowego.

UWAG KILKA O EGZAMINOWANIU

Na temat przepisów regulujących nowe zasady egzaminowania w pierwszej kolejności winni zabrać głos egzaminatorzy, gdyż to na nich spadają obowiązki związane z ich wdrożeniem i realizacją. Stąd też uwagę swą skupimy wyłącznie na  tych elementach, które szczególnie będą miały wpływ na przebieg szkolenia.

Egzamin teoretyczny niesie nowe wartości podnoszące poziom zrozumienia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Bezsprzeczna wartością jest odstąpienie od możliwości zdania egzaminu w przypadku bezrozumnego odwzorowania zestawu odpowiedzi testowych. System ten był (jest) bardziej sztuczką niż sprawdzianem świadomej wiedzy z zakresu prawa o ruchu drogowym. Wartość merytoryczna treści zawartej w testach nowej generacji jest trudna do oceny, gdyż są one utajnione. Występuje szereg mniej lub bardziej wiarygodnych testów poglądowych mających przybliżyć jego formę. Jednakże żadna z dotychczasowych nie posiada autoryzacji potencjalnych dostawców systemu egzaminacyjnego – ITS lub PWPW. Ponadto żadna z wersji przygotowywanych nie przeszła wymaganej dla testów standaryzacji zgodnie z podstawowymi wymogami. Egzamin w tej formie będzie egzaminem o daleko idącej subiektywności, a nie obiektywności niezbędnej dla procesu egzaminowania.  Dlatego dostawca systemu egzaminacyjnego winien być zobowiązany przez ustawodawcę do dostarczenia systemu egzaminu wewnętrznego (patrz: rozdział „Szkolenie kandydata”). Do czasu stworzenia jednorodnej linii: szkolenia – egzaminu wewnętrznego – egzaminu państwowego, będziemy dysponować słuszną ideą poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego, lecz kiepskim jej realizowaniem.

Poważne zaniepokojenie w środowisku szkoleniowców budzi realizacja szkolenia kandydatów na kierowców kat. A we wszystkich wersjach od AM do A. Problem dotyczy przygotowania kursantów do wykonania zadań związanych z slalomem szybkim. Założone prędkości średnie dla wykonania tego zadania stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa osób szkolonych. Szkolenie 14-latków w pokonywaniu szybkiego slalomu z założoną średnia prędkością 30 km/h wymaga osiągania miejscami prędkości maksymalnych przewidzianych dla pojazdów kat. AM [9]. Skutki ewentualnych kontuzji w trakcie szkolenia, a z takimi w trakcie ćwiczeń należy się liczyć, bez względu na podejmowane środki bezpieczeństwa, mogą być podstawą do mniej lub bardziej uzasadnionych roszczeń opiekunów niepełnoletniego kursanta. Celowym wydaje się uzyskanie od opiekunów poza standardową zgoda na szkolenie, znacznie poszerzonego oświadczenia o ich pełnej świadomości wynikającej z negatywnych skutków ewentualnych zdarzeń. Wykonanie takiego zadania w określonych przez rozporządzenie warunkach wymaga nie małego doświadczenia i opanowania sprzętu. Ośrodek szkolenia winien zawrzeć stosowna umowę ubezpieczeniowa, w celu osłabienia negatywnych skutków ewentualnych zdarzeń. Pozytywnym jest zobowiązanie zdającego na kat. A do zabezpieczenia we własnym zakresie stroju ochronnego. Szkoda, że takiego wymogu nie stworzono dla osób przystępujących do szkolenia. W związku z tym ośrodek winien zadbać o standardowe ochronniki, które mógłby wypożyczać kursantom na czas szkolenia. 

Dodatkowa nowością na egzaminie teoretycznym jest ograniczenie czasu przebywania na sali egzaminacyjnej tłumaczy. Tłumacz według nowych procedur egzaminacyjnych będzie mógł przebywać na sali jedynie do czasu rozpoczęcia testu, po czym zdający musi radzić sobie sam. Biorąc pod uwagę, że procedura przewiduje jedynie formę komputerowa testu egzaminacyjnego zdający ma do wyboru wyłącznie ograniczoną liczbę języków w, których może zdawać oraz brak możliwości uzyskania pomocy technicznej w trakcie egzaminu. Tym bardziej, że nowe rozporządzenie zwolniło egzaminatora z obowiązku omówienia zasad egzaminu przed jego rozpoczęciem [10]. W kontekście wspomnianego braku testów ćwiczebnych może to stanowić problem dla niektórych zdających.

Rozporządzenie o egzaminowaniu zawiera również szereg innych „nowinek” jak np. elastyczny czas egzaminu praktycznego dla kat. B, lecz jak nadmieniłem nie czuję się kompetentny do komentowania działań i ich skutków w praktycznym zastosowaniu, bez należytej praktyki bieżącej. Sądzę, że egzaminatorzy zabiorą głos w tej sprawie.

Podsumowanie

Dla dopełnienia pełnej funkcjonalności procesu szkolenia niezbędnym jest stworzenie przez dostawcę systemu egzaminacyjnego WORD wersji szkoleniowo-ćwiczebnej oraz egzaminu wewnętrznego. Jest to szczególnie istotne w kontekście zwolnienia egzaminatora z obowiązku omawiania zasad egzaminu przed jego rozpoczęciem.

Bardzo poważnym problemem jest stworzenie bezpiecznych procedur w trakcie szkolenia kandydatów na kat AM, A1,A2, A – ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa na torze slalomu szybkiego. Z dużą uwagą należy obserwować praktykę dnia codziennego w tym zakresie, w celu eliminacji potencjalnych i rzeczywistych zagrożeń.

Problemem może być szkolenie osób z poza grona oficjalnych języków egzaminacyjnych, w związku z ograniczeniem  egzaminu teoretycznego wyłącznie do formy komputerowej i wyeliminowaniu z tego procesu tłumacza. Należy dążyć do systematycznego rozbudowywania bazy języków dostępnych na egzaminie.

Forma komputerowa jako jedyna przewidziana w rozporządzeniu  stawia pod znakiem zapytania o możliwość ubiegania się o prawo jazdy przez osoby z przeciwwskazaniami do obsługi komputera. Na ich temat brak informacji w przepisach.