Kolejne rady w cyklu: „RADY DLA „ZIELONYCH LISTKÓW” [kliknij]. Odbiorcą jest każdy młody kierowca, który ma już za sobą ten jeden z ważniejszych w życiu współczesnego człowieka egzamin, czyli egzamin na prawo jazdy. - Młody człowiek, który uzyskał uprawnienia do prowadzenia pojazdu musi mieć świadomość, iż jest dopiero na początku drogi - w przenośni i w dosłownym tego słowa znaczeniu. W zależności od: cech osobowości początkującego kierowcy, jego dotychczasowego doświadczenia nabytego w trakcie szkolenia podstawowego na prawo jazdy, przekazanej przez szkoleniowca wiedzy, a także zdobytych umiejętności, oczekiwanie na samodzielną jazdę może wiązać się z całą gamą uczuć zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Począwszy od dumy, entuzjazmu, ekscytacji, podniecenia, uniesienia, odprężenia, zachwytu, wzruszenia, wesołości, szczęścia i niepohamowanej euforii, po zdenerwowanie, zakłopotanie, niepokój, obawy, napięcie, strach, lęki, przerażenie, niechęć, bezradność, beznadziejność, rozczarowanie, rozgoryczenie, zażenowanie, przygnębienie, żal, smutek i znudzenie.
Dziś w „ZIELONYM LISTKU” analiza zagrożeń, które niesie z sobą zwiększony i bardziej dynamiczny ruch drogowy – bardziej bo właśnie rozpoczyna się rok szkolny. Autor – Marek Dworzecki – pisze o stanie psychofizycznym uczestników ruchu drogowego, tych młodszych, starszych oraz seniorów, pieszych, kierowców itd. Zachęcamy do lektury tej niezwykle interesującej analizy. Redakcja
Choć okres wakacyjny stanowi niemałe zagrożenie w ruchu drogowym, nie oznacza to, że rozpoczynający się rok szkolny zwalnia od dużej ostrożności i bezpiecznych zachowań. Ten szczególny czas generuje wiele zagrożeń, które wynikają nie tylko ze zwiększonego i bardziej dynamicznego ruchu, ale przede wszystkim ze stanu psychofizycznego – niezależnie od tego, w jakim występujemy charakterze uczestnika ruchu drogowego i w jakim wieku.
Dzieci – są nie tylko na etapie rozwoju fizycznego i intelektualnego, ale także pod względem emocjonalnym i psychomotorycznym. Czas reakcji dzieci jest dłuższy, niż u dorosłych. Zmysł równowagi (przestrzenny), słuchu, wzroku, ocena sytuacji i zdolność podejmowania słusznych decyzji są na początkowym etapie rozwoju, który trwa do osiągnięcia wieku dorosłego.
Przykład: Sprawnie funkcjonujący zmysł przestrzenny jest uzależniony od dobrze rozwiniętego błędnika błoniastego (ucho wewnętrzne), który umożliwia prawidłową ocenę przyśpieszenia liniowego i położenie własnego ciała względem innych obiektów – zwłaszcza będących w ruchu. Dziecko w wieku wczesnoszkolnym może mieć trudności w ocenie przestrzeni, w której się znajduje, a także w ocenie dynamicznie przemieszczających się wokół niego obiektów.
Słuch dziecka, to nie tylko zdolność odbierania fal dźwiękowych, które w rezultacie w mózgu są przetwarzane na impulsy elektryczne. To zdolność rozróżniania rożnych rodzajów dźwięków, ich znaczenia, źródła pochodzenia i oceny odległości tego źródła, a także prędkości zbliżania się lub oddalania. Na tym etapie rozwoju, ruch drogowy stanowi dla dziecka nie lada wyzwanie i duże zagrożenie dla jego życia i zdrowia.
Wzrok malucha w dużej mierze wykorzystuje widzenie centralne (około 15° w lewo + 15° w prawo = 30°). W większości sytuacji i przypadków dzieci nieświadomie są poddane zjawisku widzenia tunelowego. Pełną zdolność widzenia horyzontalnego i peryferyjnego (obwodowego) człowiek osiąga w wieku dorosłym. W ruchu drogowym dzieci należy postrzegać, jak kogoś patrzącego przez wizjer.
Wrażliwa struktura psychofizyczna dzieci sprawia, że charakteryzują się one dużą nadpobudliwością. Łatwo koncertują swą uwagę na jednym konkretnym bodźcu, kosztem innych. Trudności w skupieniu się jednocześnie na wielu rzeczach sprawiają, że dzieci przestają się nimi interesować, zwykle wybierając jedną rzecz, ich zdaniem godną (w danej chwili) zainteresowania. Może to stanowić duże zagrożenie w ruchu drogowym.
Myślenie abstrakcyjne i myślenie krytyczne charakteryzuje się stosunkowo niskim poziomem i kształtuje się w późniejszym etapie ich rozwoju. Stąd nie potrafią jeszcze dobrze przewidywać zagrożeń – widzieć rzeczy niewidocznych, które za chwilę wystąpią, lub ewentualnie mogą wystąpić. Z uwagi na obdarzanie dorosłych dużym zaufaniem, nie potrafią też uwzględniać błędów przez nich popełnianych i brać pod uwagę ich braków w doświadczeniu lub w ocenie sytuacji.
Niewielka budowa ciała dzieci sprawia im trudność w zakresie obserwacji i postrzegania otoczenia. W pewnych warunkach i okolicznościach, także inni mogą doświadczyć trudności w dostrzeżeniu dzieci w ruchu drogowym.
Młodzież – jest najbardziej fascynującą grupą społeczną, której życie jest przepełnione poznawaniem świata i samego siebie. Zaangażowana w naukę, sport, muzykę, artyzm, różnego rodzaju hobby i atrakcje współczesnego świata. Przy tym obarczona mnóstwem szkolnych obowiązków i tych poza nimi. Nie bez znaczenia jest szczególny okres u nastolatków, w którym dochodzi do zawierania znajomości i przyjaźni. Rodzą się fascynacje, zauroczenia i miłość, a z tym związane liczne przeżycia. Czas adolescencji to piękny, lecz nie zawsze łatwy etap w życiu młodego człowieka.
Przykład: Edukacja w Polsce nie należy do łatwych i efektywnych. Tak zwane przeładowanie materiału (nie zawsze praktycznego), oraz presja ze strony niektórych nauczycieli i rodziców sprawiają, że współczesna polska młodzież, żyjąc w nieustannym pośpiechu i poczuciu obowiązku jest zabiegana i zestresowana. Nie wpływa to pozytywnie na bezpieczne poruszanie się w ruchu drogowym.
Fascynacje ludźmi i światem wiążą się również z przeżywaniem całej gamy emocji, a także różnego rodzaju wrażeń i doznań. Koniec wakacji, to także koniec pewnego – często pięknego i ekscytującego – okresu w życiu ucznia i studenta. Mogły zawiązać się znajomości i przyjaźnie, którym towarzyszą refleksje związane z miejscami pobytu, retrospekcje, tęsknoty, marzenia i życiowe plany. Tego typu niezwykłe przeżycia mogą nieść ze sobą niemałe zagrożenia w ruchu drogowym, w związku z przebywaniem w nim swym ciałem, lecz umysłem będąc zupełnie w innych miejscach. Nie jest łatwo wyłączyć myśli, wyobraźnię i związane z nimi emocje nie związane z ruchem drogowym, na rzecz bezpieczeństwa tego ruchu.
Model życia w XXI wieku domaga się uiszczenia za siebie opłaty. Jego tempo, liczne atrakcje i obowiązki w połączeniu z oczekiwaniami ze strony innych wobec młodzieży rodzą łańcuch konsekwencji. Jest nim przemęczenie, towarzyszący mu stres i depresja – w niektórych przypadkach wywołujące myśli samobójcze i targanie się na własne życie. Polska nie tylko należy do krajów o najbardziej niechlubnych statystykach wypadków drogowych na tle innych krajów UE, ale także wiedzie prym w europejskiej i światowej czołówce samobójstw. Co więcej, kraj nasz nie posiada żadnego oficjalnego, transparentnego i skutecznego programu zwalczania tego zjawiska, mimo, że statystyki są zatrważające – zwłaszcza dotyczące młodzieży – a liczby nieustannie i dynamiczne rosną. Nietrudno się domyśleć, że osoby mające problemy natury emocjonalnej i psychicznej, są uczestnikami ruchu drogowego i z pewnością ich stan nie wpływa korzystnie na ich bezpieczeństwo i tego ruchu. Ponadto, uzyskanie pełnoletniości jest jedynie momentem formalnie oznaczającym dorosłość [Polska (18); Korea Południowa (19); USA (19); Japonia (20); Arabia Saudyjska (21); Portoryko (21)]. Uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych nie należy mylić z dojrzałością emocjonalną, psychiczną i moralną.
Dorośli – najbardziej zaangażowana i odpowiedzialna grupa społeczna, którą cechują cztery postawy: wobec siebie, wobec innych, wobec świata i życia, a także wobec wiedzy i procesu jej zdobywania.
Przykład: Odpowiedzialność wobec siebie wiąże się ze świadomością potrzeb, myśli, swoich możliwości i ograniczeń. To zdolność samooceny i świadomość konieczności zaspokajania swoich potrzeb i dbania o nie.
Odpowiedzialność wobec innych cechuje umiejętność rozumienia ich, przejawianie wobec nich empatii, solidaryzowanie się, koncentrowanie na ich wspieraniu, oraz okazywanie należnego im szacunku.
Odpowiedzialność wobec świata i życia jest proaktywną postawą skoncentrowaną na analizie swoich działań i ewentualnych korzyściach (dla otoczenia) z nich wypływających w bliższej lub dalszej perspektywie. To również liczenie się z niepowodzeniami w wyniku podjęcia błędnych decyzji i działań.
Odpowiedzialność wobec wiedzy i procesu jej zdobywania daje możliwości poznawania życiowych problemów i sposobów ich rozwiązywania na płaszczyźnie pięciu typów tzw. sytuacji trudnych: sytuacji deprywacji, sytuacji przeciążenia, sytuacji utrudnienia, sytuacji konfliktowej i sytuacji zagrożenia. Dorośli, często będący życiowymi partnerami, opiekunami i rodzicami, mają o czym myśleć. To istotny dla nas wszystkich sygnał, gdyż nic tak nie rozprasza naszej uwagi, jak nasze własne myśli, które w ruchu drogowym musimy potrafić okiełznać i odpowiednio ukierunkowywać.
Starsi wiekiem – najbardziej doświadczona i zasłużona grupa społeczna. Na skutek dużego bagażu życiowych doświadczeń, wykonywanej wieloletniej pracy zawodowej i związanych z tym przeżyć, jest ona podatna na choroby psychosomatyczne – choroby fizyczne powstałe w wyniku oddziaływania czynników psychologicznych. Z wiekiem ulega też pogorszeniu funkcjonowanie kluczowych zmysłów, jak: wzrok, słuch, dotyk, czy zmysł przestrzenny.
Przykład: Negatywne przeżycia związane z usamodzielnieniem się dzieci i często ich wyprowadzeniem się z domu, utratą bliskich osób, pogorszeniem się kontaktów z członkami rodziny i znajomymi, ze strachem przed zniedołężnieniem, lękiem przed groźnymi chorobami, pogarszającą się sytuacją materialną, poczuciem odrzucenia i osamotnienia, nie tylko pogarszają stan psychiczny osoby starszej wiekiem. Stany przygnębienia wywołują z kolei liczne przewlekłe choroby i dolegliwości.
Kult młodości jaki panuje w obecnych czasach, dodatkowo wywołuje u starszych osób lęki o nietolerancję i osamotnienie. Media w swych treściach stosunkowo niewiele czasu poświęcają osobom w podeszłym wieku. Znacznie więcej przeznaczają go na politykę, sport, modę, biznes i ciekawostki ze świata. Nie uchodzi to uwadze seniorów, którzy są naocznymi świadkami kreowania w przestrzeni publicznej stereotypów związanych z osobami starszymi wiekiem.
Stopniowo narastające dysfunkcje zmysłów utrudniają normalne życie, jakie miało miejsce w okresie młodości. Uszkodzenia płatów czołowych w okolicy grzbietowo-bocznej mogą odpowiadać za zaburzenia z zakresu planowania i motywacji. Utrudniają też pojmowanie skomplikowanych sytuacji społecznych. Dysfunkcja płata skroniowego i ciemieniowego powoduje zaburzenia rozróżniania bodźców sensorycznych. Uszkodzenie struktur podkorowych płatów czołowych prowadzi do znacznego spowolnienia reakcji na bodźce sensoryczne. Znacznemu pogorszeniu i opóźnieniu w funkcjonowaniu ulegają zmysły wzroku, słuchu, dotyku i równowagi.
Kontuzje, doznane urazy, zwyrodnienia i złamania potęgują niełatwą sytuację, w jakiej często znajdują się osoby starsze wiekiem. Ich ograniczone możliwości w przemieszczaniu się i zmianie pozycji ciała, szwankująca percepcja, zmniejszona zdolność postrzegania, nieodpowiednia ocena sytuacji i podjęte decyzje mogą stanowić duże zagrożenie dla nich samych i dla innych użytkowników dróg.
Jak widać, każda z grup społecznych ma swoje ograniczenia wynikające z etapu rozwoju, stylu życia, z pośpiechu i nawału obowiązków, presji otoczenia, podatności na stres i związanych z nimi konsekwencjami, ze stanów chorobowych i dysfunkcji. Z tej przyczyny w czasie wzmożonego ruchu drogowego powinniśmy brać pod uwagę nie tylko jego dynamikę i zwiększoną liczebność jego uczestników. W rzeczywistości zdarzenia nie biorą się stricte z powodu braku, lub istnienia zasad, norm, czy znaków drogowych, lecz ze względu na popełniane przez człowieka błędy, a także nie uwzględnianie ograniczeń własnych i innych. Rozwijając w sobie empatię, wnikliwość i rozeznanie sprawimy, że ruch drogowy stanie się bezpieczniejszy, nie polegając jedynie na rozwiązaniach infrastrukturalnych, doświadczeniu, czy stanowionym prawie. Jedną ze skuteczniejszych metod bezpiecznego podróżowania, nie tylko w okresie rozpoczynającego się roku szkolnego, ale również kalendarzowego, jest niejako nieustanne słyszenie głosu: „Pokaż mi jak poruszasz się w ruchu drogowym, a powiem Ci kim jesteś”.
Marek Dworzecki,
instruktor nauki jazdy, instruktor techniki jazdy, ekspert Tygodnika PRAWO DROGOWE@NEWS, inicjator i realizator idei Projekt SANDYNAWIA; autor cyklu „RADY DLA ZIELONEGO LISTA” (Portal L-INSTRUKTOR)